​Kamu Denetçiliği

Osmanlı Devletinde halkın idareye yönelik şikâyetlerini incelemek üzere, "Kadıûl-Kudat" adıyla özel görevli hâkim tayin edilmiş, bu kişiler idarenin işlem ve davranışlarına karşı halkın müracaatlarını değerlendirerek idarenin denetimini sağlamışlardır. İsveç Kralı 12. Charles da Osmanlı Devletini ziyaret ettiği 18'inci Yüzyılın başlarında bu kurumu görmüş ve ülkesinde de "ombudsman" adıyla oluşturmuştur. Diğer Avrupa ülkeleri de bu uygulamadan esinlenerek "ombudsman" kurumunu kendi hukuk sistemlerine almışlardır. Devlet geleneğimizin önemli kurumlarından olan kamu denetçiliğinin Türkiye Cumhuriyetinde hayata geçirilmesi için Cumhuriyetin seksenli yaşlarının sonuna gelmesi ve düzenlemenin kendi öz tarihimizden değil, Avrupa'dan iktibası gerekmiştir. Osmanlı'da padişah da dahil olmak üzere geniş bir denetim yetkisini haizken günümüzde Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemlerin, askeri işlemlerin, yasama ve yargı işlemlerinin kamu denetçiliğinin sadece öneri yapmakla sınırlı yetkisi dışında tutulmuş olması ayrıca incelenmeye değer bir durumdur.

Günümüzde bu kurum, aralarında İngiltere, Fransa, İtalya, İspanya'nın da bulunduğu pek çok devlette ülke, bölge, kent veya sektör itibarıyla hizmet vermektedir. Ayrıca, Avrupa Birliği bünyesine de Avrupa Birliği bürokrasisi tarafından yapılan uygulamaların denetimi için "ombudsman" kurumunu ihdas etmiştir. Kurum olarak "ombudsman", bugün meclis tarafından, meclis adına idareyi denetlemek için seçilmiş kişi yada kişileri ifade etmektedir. "Ombudsman" kelimesinin Türkçe karşılığı olarak; "kamu denetçisi", ifadesi benimsenmiştir.

Anayasanın 74. maddesinde 2010 yılında yapılan değişiklikle hukukumuza yeniden giren kamu denetçiliği hakkında 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu vaz olunmuş, Geçtiğimiz 29 Mart 2013 günü itibariyle de kurum idarenin eylem ve işlemlerine karşı başvuruları kabul etmeye başlamıştır. Mahalli idarelerin eylem ve işlemleri hakkında, başvurular ise 29 Mart 2014 tarihinden itibaren kabul edilmeye başlanacaktır.

Ülkemizdeki haliyle Kamu Denetçiliği Kurumunu tanıyacak olursak;

Kuruma, gerçek ve tüzel kişiler başvurabileceklerdir. Kurum ancak şikayet üzerine inceleme yapabilecektir. İsteyen başvuru sahiplerinin başvuruları gizli tutulabilecektir. Yargı organlarında görülmekte olan veya yargı organlarınca karara bağlanmış uyuşmazlıklara ilişkin başvurular Kurumca incelenmeyecektir. Kuruma başvuruda bulunulabilmesi için, diğer idari başvuru yollarının tüketilmiş olması gerekmektedir. İdari başvuru yolları tüketilmeden yapılan başvurular ilgili idareye gönderilecektir. Ancak Kurum, telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ihtimali bulunan hâllerde, idari başvuru yolları tüketilmese de başvuruları kabul edebilecektir. İdareye yapılacak ilk başvurunun kabul edilmemesi yada kabul edilmemiş sayılması üzerine kişiler 6 ay içinde Kamu Denetçisine başvurabileceklerdir. Dava açma süresi içinde yapılan başvurular işlemeye başlamış olan dava süresini durduracaktır.

Kuruma başvurular ücretsiz olup, illerde valilikler, ilçelerde kaymakamlıklar aracılığıyla yada elektronik ortamda yapılabilecektir.
Başvurunun incelenmesiyle ilgili tanık dinlenebilecek, bilirkişi incelemesi yapılabilecektir. Kamu Denetçiliği Kurumu, inceleme ve araştırmasını başvuru tarihinden itibaren en geç altı ay içinde sonuçlandıracaktır. Sonuçlandıramadığı takdirde dava açma süresi yeniden işlemeye başlayacaktır. Kurum, inceleme ve araştırma sonucunu ve varsa önerilerini ilgili mercie ve başvurana bildirecektir.  İlgili idare, Kurumun önerileri doğrultusunda tesis ettiği işlemi veya Kurumun önerdiği çözümü uygulanabilir nitelikte görmediği takdirde bunun gerekçesini otuz gün içinde Kuruma bildirecektir. Peki bildirmezse ne olacaktır ? Bu konuda bir düzenlemenin Kanunda bulunmaması bizce önemli bir eksikliktir ve Kurumun etkinliğini önemli ölçüde zayıflatmıştır. Bildirme yükümlülüğüne uymayan kişiler hakkında TCK 257. maddesi çerçevesinde görevi ihmalden şikayette bulunulabilir ise de bu anlamda bir suçtan söz edebilmek için ''kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olma veya kişilere haksız bir menfaat sağlama'' şartlarının oluşmuş olması gerekmektedir. Bir menfaat yada mağduriyet yoksa hukuku ihlal eden bildirimde bulunmayan ilgili hakkında yaptırım uygulanamayacaktır. Ayrıca pek tabii olarak bu kişilerin soruşturulması için öncelikle idareden izin almaya dair koruma duvarının aşılabilmiş olması gerekmektedir.

Kurum incelemesini idari yargıdan bir noktada ayrılarak insan haklarına dayalı adalet anlayışı, hukuk yanı sıra hakkaniyete de uygunluk açısından da yapacaktır. İnceleme sonunda idareye önerilerde bulunacaktır.

Sonuç olarak eksiklikleriyle birlikte Devletimizin kendisine güvenerek kendisini milletin denetimine sunmuş olması, halka hesap verebilirliğin etkiliğinin dilekçe hakkının da ötesine taşınmış olması bu noktada bağımsız bir kurumun  şikayetleri kabul etmeye başlaması son derece önemlidir. Kurumun; uygulamalarıyla, takipçilik yeteneğiyle, devletten yana değil hukuktan ve hakkaniyetten yana sergileyeceği tavırla hukuk standartlarımızın yükselmesine katkı sağlayacağını umuyorum.