İSTANBUL (AA) - ABDOLSALAM SALİMİ POOR - İran ve ABD'li yetkililer, "iyi niyet göstergesi olarak ve iki ülke arasındaki sorunların çözümünde samimiyetlerini kanıtlamak" amacıyla karşılıklı mahkumların serbest bırakılması veya değişimi için son günlerde defalarca çağrıda bulundu.
Taraflar, mahkum değişiminin hangi şartlarda yapılması gerektiği konusunda farklı düşüncelere sahip.
ABD, mahkum değişimi veya serbest bırakılmasını nükleer anlaşmanın yeniden hayata geçirilmesiyle ilgili bir şart olarak öne sürerken, İran ise buna yanaşmıyor.
ABD'nin İran Özel Temsilcisi Robert Malley, "İran'daki rehinelerin" serbest bırakılmasının nükleer anlaşmanın ön koşulu olarak kabul edilmesini isterken, İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan 19 Şubat Cumartesi günü Münih'te düzenlenen Güvenlik Konferansı'nda yaptığı konuşmada, "Bize göre, mahkumların değişimi insani bir meseledir ve nükleer anlaşmayla hiçbir ilgisi yoktur. Bu konuyu hızlıca halledebiliriz." demişti.
- İran'daki bazı ABD'li tutuklular
İran hapishanelerindeki casuslukla suçlanan ABD vatandaşları genellikle çifte vatandaşlığı bulunan kişilerden oluşuyor.
Bu kişilerden biri de 2016 yılında casusluk suçlamasıyla tutuklanan Siyamek Namazi.
Namazi, bu suçlamayla 10 yıl hapse mahkum edildi. Bir diğeri Namazi'nin babası, Bakır Namazi.
Baba Namazi, oğlunun durumunu öğrenmek için İran'a geldiğinde aynı yıl tutuklandı ve 10 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Çevre aktivisti ve iş adamı Murad Tahbaz, İran Yaban Hayatı Enstitüsü kurucularından. 2018 yılında 7 arkadaşıyla gözaltına alınan ABD-İran vatandaşlığı olan Tahbaz, 10 yıl hapse mahkum edildi.
İş adamı İmad Edward Şarki de çifte vatandaşlığı bulunan bir diğer tutuklu. 60 yaşındaki Şarki, "askeri casusluk" suçlamasıyla, 2021 yılında tutuklandı ve hakkında 10 yıl hapis cezası verildi.
Gulamrıza Şahini, Karen Vefadari, Çin asıllı Xiyue Wang, Michael White, Said Abidini, Emir Mirzayi Hikmeti, Jason Rezaian ve Nasratullah Husrevi de ABD'den İran'a gittiklerinde tutuklanan, karşılıklı değişim veya tek taraflı serbest bırakılan isimler arasında yer alıyor.
- ABD'deki bazı İranlı tutuklular
İran'a yönelik ekonomik yaptırımları delmekle suçlanan Seccad Şehidyan, ABD'de 2020 yılında gözaltına alındı. 23 ay hapse mahkum edilen Şehidyan, altın ticareti yapıyordu.
Birleşik Arap Emirlikleri'nde (BAE) ikamet eden Mihrdad Ensari, ABD emniyet güçleri tarafından "askeri malzeme ve teçhizat alımı" suçlamasıyla 2014 yılında Gürcistan'da gözaltına alındı.
Balistik füze yapımında kullanılan parçaları alarak, yaptırımları deldiği gerekçesiyle tutuklanan Ensari'nin mahkeme süreci devam ediyor.
Behzad Porkanad da karbon fiber ihracatı yaparak yaptırımları delme suçlamasıyla 2019 yılında Almanya'da gözaltına alındı. 68 yaşındaki Porkanad, 46 ay hapse mahkum edildi.
İran- ABD vatandaşı Rıza Olnugiyan, İran'a füze göndermek suçlamasıyla 2012 yılında Estonya'da gözaltına alındı. ABD mahkemesi, 61 yaşındaki Olnugiyan'ı 2018 yılında 25 yıl hapse mahkum etti.
Çifte vatandaşlığa sahip Mehdi Haşimi, 2019 yılında ABD'de "İran için yasa dışı ekipman alımı" gerekçesiyle gözaltına alındı. 49 yaşındaki Haşimi'nin yargı süreci sürüyor.
Emin Hasanzade de çifte vatandaş. 46 yaşındaki Hasanzade, geçen yıl kasım ayında, "İran için gizli teknik sırları çalmak" suçlamasıyla mahkemeye çıkarıldı ve tutuklandı.
Mehin Müctehidzade 2018 yılında gözaltına alındı. 76 yaşındaki Müctehidzade, "İran için gaz türbini parçaları temin etmek" suçlamasıyla 1 yıl 2 ay hapis cezasına çarptırıldı.
İran'a casusluk suçlamasıyla 2018 yılında tutuklanan Ahmed Rıza Muhammedi Dostdar, 38 ay hapse mahkum edildi.
Milad Kelanteri'ye 2016 yılında İran ile siber ve bankacılık iş birliği gerekçesiyle 10 yıl hapis cezası verildi.
ABD-İran çifte vatandaşı Mensur Erbabseyr'in ABD'de dönemin "Suudi Arabistan büyükelçisine suikast planı yapmak" suçlamasıyla 2013 yılında 25 yıl hapsine hükmedildi.
Ali Sadr Haşiminejad, 2020 yılında kara para aklama ve İran'a para transferi suçlamasıyla 105 yıl hapse çarptırıldı.
İran-Kanada çifte vatandaşı Behram Kerimi, Kanada'da ikamet ediyordu. Banka dolandırıcılığı ve İran'a para transferi suçlamasıyla 2013 yılında açılan davası devam ediyor.
Söz konusu isimler dışında illegal icraatlar nedeniyle ABD'de tutuklanan kişiler arasında İran Yeşil Kıta Teknoloji Şirketi müdürlerinden ABD-İran çifte vatandaşlığı olan Sadr İmad Vaizi, Puran Azad, Hasan Ali Muşir Fatımi de yer alıyor. Bu kişiler, 2018 yılında ABD'de gözaltına alındı.
Siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler uzmanı Dr. Ali Bigdeli, 20 Şubat'ta İran merkezli "irdiplomacy" internet sitesine yaptığı açıklamada, "Bu insanların hangi yasaları ve yaptırımları çiğnediğini bilmek lazım. Eski ABD Başkanı Donald Trump'ın nükleer anlaşmadan çıkmasıyla uygulanan yaptırımları delenler, tekrar anlaşmanın hayata geçirilmesiyle serbest bırakılabilirler." ifadelerini kullandı.
Bigdeli, açıklamasına şöyle devam etti:
"Fakat İran'ın füze ve bölgedeki faaliyetleri nedeniyle tutuklananların yakın bir zamanda serbest bırakılmasını beklemiyorum. Nükleer anlaşmaya imza atan Avrupa ülkeleri ile ABD; İngiltere, Fransa, Almanya, İsviçre, İsveç ve diğer ülkelerle çifte vatandaşlığı bulunan kişilerin serbest bırakılmalarını ön şart koşabilirler."
- Viyana nükleer müzakereleri
Viyana'daki müzakerelerde İran ve uluslararası aktörler arasında önemli ilerleme kaydedilirken, Tahran yönetimi müzakereler sonunda yaptırımların kaldırılmasını bekliyor.
İran'ın nükleer faaliyetleri konusundaki Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) olarak adlandırılan anlaşmanın ilki, 2015 yılında, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 5 daimi üyesi (İngiltere, ABD, Çin, Fransa, Rusya) ile Almanya ve İran arasında imzalanmıştı.
Eski ABD Başkanı Donald Trump'ın 2018'de ülkesini tek taraflı olarak anlaşmadan çekmesi kararı sonrasında İran'a uygulanan ekonomik yaptırımlar tekrar uygulamaya konulmuştu. Bunun üzerine Tahran yönetimi nükleer faaliyetlerine aşamalı olarak geri dönmüştü.
KOEP'in yürürlüğe konulmasına yönelik görüşmeler, Kasım 2021'de Avusturya'nın başkenti Viyana'da yeniden başlamıştı.
Kaynak:
