İSTANBUL (AA) - İbn Haldun Üniversitesi (İHÜ) Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yeliz Bozkurt Gümrükçüoğlu, mevzuatta çocuk ve genç istihdamına ilişkin oldukça ayrıntılı düzenlemeler ve ağır yaptırımların bulunduğunu ancak uygulamada kayıt dışı istihdamın tespitinin güçlüğünün sorunun çözümünü zorlaştırdığını belirtti.
Gümrükçüoğlu, Dünya Çocuk Hakları Günü dolayısıyla yaptığı yazılı açıklamada, Türkiye'nin de onayladığı Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin birinci maddesinde, "Bu sözleşme uyarınca çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre, daha erken yaşta reşit olma durumu hariç, 18 yaşına kadar her insan çocuk sayılır." ifadesine yer verildiğini, 18 yaşından küçük işçiler bakımından iş mevzuatında çocuk işçi ve genç işçi ayrımının yapıldığını aktardı.
İş Kanunu'nda bu kavramların tanımlanmamakla birlikte Kanun'un 71. maddesinden kanun koyucunun bu ayrımı benimsediğinin anlaşıldığını ifade eden Gümrükçüoğlu, bu çerçevede 15 yaşını doldurmamış olanların "çocuk işçi", 15 yaşını doldurmakla birlikte 18 yaşından küçük olanların ise "genç işçi" olarak tanımlandığını ifade etti.
Gümrükçüoğlu, kanunda asgari çalışma yaşının 15 olarak belirlendiğini, bu yaşı doldurmamış çocukların çalıştırılmasının yasak olduğunu, istisna olarak 14 yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocukların bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişimleri ile eğitime devam edenlerin okullarına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabileceğini kaydetti.
14 yaşını doldurmamış çocukların ise sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabileceğini dile getiren Gümrükçüoğlu, çocuk ve genç işçilerin, çalıştırılabilecekleri işlerde güvenlik, sağlık, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelişmeleri ile kişisel yatkınlık ve yeteneklerinin dikkate alınması gerektiğine işaret etti.
Prof. Dr. Gümrükçüoğlu, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Çocuğun gördüğü iş, onun okula gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engel olmamalı, derslerini düzenli bir şekilde izlemesine zarar vermemelidir. Çocuk ve gençlerin çalışma saatleri de yetişkinlerden farklı sınırlamalara tabi kılınmıştır. 2015 yılındaki ek düzenlemelerle sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çocukların çalışmasına ilişkin özel hükümler getirilmiştir. Çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmasına ilişkin bir diğer sınırlama ise işin niteliğine bağlı olmaksızın işverene bağlı olarak getirilmiştir. Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 11. maddesine göre, 'Çocuk ve genç işçileri, çocuklara karşı işlenmiş suçlardan hüküm giyen, yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan işveren veya işveren vekilleri çalıştıramazlar."
Mevzuatta, çocuk ve genç çalıştırmaya ilişkin pek çok koruyucu hüküm bulunduğunun altını çizen Gümrükçüoğlu, çocuk ve genç çalışanların korunmasının Anayasa'nın 50. maddesi ile getirilmiş bir yükümlülük olduğunu, bu hükme göre küçüklerin çalışma şartları bakımından özel olarak korunduğunu vurguladı.
- "Mevzuatta çocuk ve genç istihdamına ilişkin ağır yaptırımlar var"
Çocuk ve genç işçilerin önemli bir kısmının kayıt dışı istihdam edildiğini belirten Gümrükçüoğlu, şöyle konuştu:
"Çocuk ve genç çalışanların asgari çalışma yaşına aykırı bir şekilde çalıştırılması durumunda iş sözleşmesinin geçersizliği gündeme gelecektir. Ayrıca, genel ve özel asgari çalışma yaşına ilişkin düzenlemelere aykırı iş sözleşmesi yapılması halinde işveren aleyhine İş Kanunu'nun 104'üncü maddesine göre idari para cezası uygulanabilir. Bu yaptırımların yanı sıra kayıt dışı istihdama bağlı idari para cezası ve primlerin gecikme zammı ve cezası ile tahsili ve SGK teşviklerinden yararlanamama yaptırımları ile karşılaşılabilir. Çocuk ve gençlerin gerekli önlemler alınmaksızın çalıştırılması ve iş kazası geçirmeleri ise hapis cezası ile sonuçlanabilir. Özetle, mevzuatımızda çocuk ve genç istihdamına ilişkin oldukça ayrıntılı düzenlemeler ve ağır yaptırımlar bulunmaktadır. Ancak, uygulamada kayıt dışı istihdamın tespitinin güçlüğü ve farklı faktörler sorunun çözümünü güçleştirmektedir."
Çocuk işçiliğinin gerek Türkiye gerekse uluslararası toplum bakımından önemli sosyal problemlerden biri olduğuna dikkati çeken Gümrükçüoğlu, çocuk ve genç istihdamının farklı birçok sebepten kaynaklanabilmekle birlikte en temel sebeplerinden birinin yoksulluk olduğunu belirtti.
Çocuk istihdamının, onlara bedensel, ruhsal veya zihinsel kapasitelerini aşan yükler yüklendiğinde çocuk istismarına dönüşebildiğine işaret eden Gümrükçüoğlu, "Çocukların elverişsiz şartlarda çalışmak zorunda bırakılması, genç ölümleri, genç yaşta ortaya çıkan sakatlıklar ve toplumsal huzursuzluklara yol açmaktadır. Bu sebeple, çocuk istihdamının ortadan kaldırılamaması ve çalışan çocukların korunamaması, uluslararası bir sorun teşkil etmektedir." değerlendirmesinde bulundu.
- "Türkiye'de çocuk işçiliğiyle mücadelede önemli gelişmeler oldu"
Doç. Dr. Gümrükçüoğlu, Türkiye'de kayıt dışı çocuk ve genç istihdamıyla mücadelede son dönemde alınan önlemlere ilişkin şu bilgileri verdi:
"Ülkemizde çocuk işçiliğiyle mücadele bakımından önemli gelişmeler görülmektedir. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı koordinasyonunda hazırlanan 'Çocuk İşçiliği ile Mücadele Ulusal Programı (2017-2023)' yürürlüğe girmiştir. Mevzuatta da başta İş Kanunu ve yönetmelikler olmak üzere önemli değişiklikler gerçekleştirilmiştir. Çocuk işçiliğinin sebeplerinden biri de, ailelerin eğitim masrafını karşılama eksiklikleri olup bu konuda ders kitaplarının ücretsiz dağıtılması, ücretsiz kurslar açılması önemli gelişmelerdir."
Çocuk istihdamı sorununun çözümü bakımından gerçekleştirilebilecek yasal değişiklikler olmakla birlikte bu değişikliklerin çözüm sağlamakta yetersiz kalacağını dile getiren Gümrükçüoğlu, sorunun önemli ölçüde sosyal faktörlerle ilişkili olduğunu aktardı.
- "Çocuklar için teşvik edici sosyal yardımlar getirilmeli"
Bu bağlamda öncelikle Umumi Hıfzıssıhha Kanunu'nun çocuk çalışmasına ilişkin hükümlerinin yürürlükten kaldırılmasının, İş Kanunu kapsamında olan yahut olmayan tüm çocuk ve gençleri kapsama alan özel bir düzenleme yapılmasının yerinde olacağını belirten Gümrükçüoğlu, şu önerilerde bulundu:
"Ailedeki yetişkinlerin işsizliğini azaltacak önlemler yararlı olacaktır. Kadınların iş gücüne katılımı çocuk çalışma oranında değişiklik yaratabilecek faktörlerdendir. Ayrıca, eğitime devam eden çocuklar için teşvik edici sosyal yardımlar getirilmesi, anne ve babaları tarafından çalıştırılan çocuklar için ebeveynlere uygulanan yaptırımların ağırlaştırması ve denetimlerin sıklaştırılması fayda sağlayacaktır. Çocuk ve gençleri kayıt dışı çalıştırmanın yaptırımı da idari para cezası ile sınırlı kalmamalıdır."
Gümrükçüoğlu, Türkiye'de 16 yaşından küçükler için daha düşük bir asgari ücretin belirlendiğini, yetişkin ve çocukların aynı asgari ücreti elde etmelerinin çocuk istihdamını teşvik edebileceğinden bu uygulamanın isabetli olmakla birlikte işverenler bakımından ucuz iş gücü yarattığını, bu nedenle çocuk ve genç istihdamına bağlı olarak ödenecek primlerin artırılması ve işveren maliyetinin yükseltilmesinin düşünülebileceğini sözlerine ekledi.
Kaynak:
