Rus özel askeri şirketi Wagner’in, sahibi Yevgeniy Prigojin liderliğinde başlattığı silahlı isyan, daha 24 saatini doldurmadan büyümüş durumda. Rostov’da ilerleyen Wagner unsurlarının Moskova’ya doğru yola çıkmaya hazırlandığı dahi iddia ediliyor. Rusya Savunma Bakanlığı ise Moskova başta olmak üzere kamu kurumları ve altyapı tesislerinde güvenlik tedbirlerinin artırıldığını açıkladı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin yaptığı konuşmada hainlerin cezalandırılacağını söyledi.
Wagner Grubu ve sahibi Prigojin’in adı, Rusya’nın müdahil olduğu savaş ve çatışmalarda sıkça geçiyordu. Prigojin’in yükselişi ve Wagner’in Rus savunma ve güvenlik sisteminin bir aygıtı olarak kullanılması, Putin dönemi Rus dış politikasının ve hatta iç siyasi dengelerin bir ürünü olarak nitelendiriliyor.
Yevgeniy Prigojin
Wagner'in kurucusu olan Yevgeniy Viktoroviç Prigojin, Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısı ile birlikte kamuoyu önünde daha sık görünür oldu. Cephe hattında sık sık videolar paylaşan ve son dönemde Rusya Savunma Bakanlığı ve Genelkurmayı'na yönelik eleştirilerini giderek sertleştiren Prigojin, esasen Rusya'nın askerî harekatlarında 2014'ten bu yana rol oynayan bir aktör.
1961 yılında o dönemki adı Leningrad olan St. Petersburg'da doğan Prigojin, herhangi bir askeri eğitime ya da kariyere sahip değil. Genç yaşlarda kayak sporu ile ilgilenen Prigojin, 18 yaşında hırsızlık suçundan tutuklanarak iki yıl hapis yattı. Hapisten çıktıktan sonra başladığı seyyar satıcılık ve sosisli sandviç işini hızla büyüterek 1990'ların ikinci yarısında market zinciri ve kumarhane ortaklıkları ile gelirini ve nüfuzunu artırdı. Bu dönemde açtığı lüks restoranlar, Rus oligarkları ve en nihayetinde Vladimir Putin ile yakın ilişki kurmasına vesile oldu. Nitekim St. Petersburg'daki "New Island" adlı restoranı, Putin'in yabancı devlet adamlarını sık sık misafir ettiği ve hatta Prigojin'in bizzat Putin'e servis yaptığı bir mekan oldu.
Bu konumu, Prigojin'in Rus devleti ile yeni iş ilişkileri kurmasını sağladı. 2012 yılında Moskova'daki eğitim kurumlarının yemek ihalesini, 2015'te ise ordu kışlalarının yemek ihalelerini kazandı.
Prigojin'in Rus savunma ve güvenlik aygıtının bir unsuru olarak öne çıkması da bu dönemde gerçekleşti. Bazı kaynaklara göre 2014 yılında Rusya Federasyonu'nun Kırım'ı ilhakı ve akabinde Donbas bölgesindeki çatışmalar sırasında gönüllülerden oluşan bir birlik kurma fikrini, Putin'den sağladığı destek ile Rusya Savunma Bakanlığına kabul ettirdi. Bakanlığın onayı ile birlikte kurulan Wagner, ilk olarak 2015 yılında Suriye iç savaşında sahneye çıktı.
Wagner grubu
Wagner, Rusya Federasyonu'nda kurulan ve faaliyet gösteren ilk özel askeri şirket değil. Öncesinde çeşitli zamanlarda kurulmuş, Rusya'da ve Rusya dışında görevler almış farklı şirketler de var. Bunlar arasında Antiterror-Orel, Redut, Fortpost, RSB ve Moran sayılabilir. Bir kısmı Rus şirket ve kuruluşların Rusya dışındaki tesis, unsur ve şahıslarının korunması, bir kısmı da eğitim, danışmanlık, yakın koruma, güvenlik ve risk analizi gibi alanlarda hizmet veren bu girişimlerin neredeyse tamamı başarısızlıkla sonuçlandı. Bunda etkili olan faktörler arasında yasal zeminin olmaması, bu şirketlerin faaliyet gösterdiği pazardaki belirsizlikler, finansal yapılarının zayıflığı ve arkalarında yeterli politik güç bulunmaması sayılabilir.
Rus Ceza Kanunu'nun 359. maddesi, paralı askerliği, bununla ilgili faaliyetleri ve paralı askerliğin finansmanını suç olarak tanımlıyor. Aynı kanunun 208. maddesi, federal kanunlarda ayrıcalık tanınmayan tüm silahlı grup ve kuruluşları yasa dışı olarak nitelendiriyor. Benzer şekilde Rusya Federasyonu Anayasası'nın 13. maddesi de yalnızca devlete ait, yetkilendirilmiş kurumların silah kullanabileceğini belirtiyor. Wagner gibi özel askeri şirketlerin bugüne kadarki faaliyetleri göz önüne alındığında, ortada ciddi bir çelişki ve muğlaklık olduğu göze çarpıyor. Bu da, söz konusu şirketlerin faaliyetleri ile ilgili sorun ve sıkıntılarda inkar aygıtının etkili şekilde kullanılmasına olanak sağlıyor. Öte yandan 2010'ların sonlarından itibaren özel askeri şirketlere yönelik yasal düzenlemeye ilişkin bazı girişim ve tartışmalar olmuş olsa da Rusya Savunma Bakanlığının bu konudaki kesin tutumu ve Kremlin içindeki muhtemel güç mücadelesi nedeniyle şimdiye kadar bu konuda herhangi bir somut adım atılmış değil.
Bu muğlaklık ortamında Wagner grubu uzun süre herhangi bir kaydı olmadan faaliyet yürüttü. Bu durum 2022 sonunda değişti. Grup, bir danışmanlık şirketi olarak kendini tescil ettirdi ve St. Petersburg'da bir irtibat ofisi açtı.
Wagner’in çıkışını, Slavonic Corps Limited (SCL) adlı şirkete bağlamak mümkün. Merkezi Hong Kong'da olan Slavonic Corps adlı şirket, rejim ordusu koordinesinde 2013 yılında Suriye'de görev almıştı. Eylül ve ekim ayında Deyrizor ve el-Suhna'daki çatışmalarda ağır kayıplar verip geri çekilen şirketin mensupları Rusya'ya dönüşlerinde gözaltına alındı. Zira Rus Anayasası ve Rus Ceza Kanunu paralı askerlik ve özel asker şirketlerin kurulmasını yasaklıyor. Nitekim şirketin kurucuları Vadim Gusev ve Yevgeniy Sidorov, 2014 yılında üç yıl hapis cezasına çarptırılmışlardı.
Tasfiye olan Slavonic Corps'un deneyimli komutanlarından, eski özel kuvvet mensubu emekli Yarbay Dmitry Utkin, şirketteki bir grup eski asker ile Wagner grubunu kurdu. Daha önce Moran şirketini kuran ve Çeçen savaşlarında görev yapmış olan Utkin’in, Nazi sempatizanı olduğu; grubun adının da Utkin’in Alman besteci Richard Wagner'e ithafen kullandığı telsiz çağrı adı "Wagner"den geldiği iddia ediliyor. Şirketin sahibi ya da finansörü olarak Prigojin görünmekle birlikte, özellikle ilk yıllarda eğitim, operasyon ve donatım işlerinin Utkin ile yakın silah arkadaşları Andrey Treşov ve Aleksander Kuznetsov tarafından yönetildiği biliniyor. Bu arada Prigojin’in, Wagner’in kurucusu olarak kendini ilk kez Eylül 2022’de tanıtmış olduğunu eklemekte de fayda var.
Ukrayna savaşında Wagner
Wagner'in Ukrayna'daki faaliyetleri 2014'te başladı. Kırım'ın ilhakı sırasında ve Donbas'taki ilk çatışmalarda ve müteakip süreçte, Donetsk ve Luhansk'taki ayrılıkçıların eğitim ve donatımı ile bu bölgelerdeki çatışmalarda Wagner mensuplarının görev aldığı biliniyor. Rusya'nın 22 Şubat 2022 günü başlattığı savaş ile birlikte, özellikle doğu ve güney cephelerinde Wagner unsurları aktif rol aldı. Yaşanan kayıpların telafisi amacıyla 2022 yaz aylarından itibaren cezaevi hükümlülerinin silah altına alınmasına başlandı. Hükümlülerden oluşan gruplar, özellikle Soledar ve Bahmut'taki kanlı çatışmalarda yoğun olarak kullanıldı. Wagner’in toplam ne kadar personele sahip olduğuna dair net veri bulunmuyor. Çoğu kaynakta bu sayı 25 bin ila 50 bin arasında değişiyor. Ukrayna savaşı ile birlikte tank, zırhlı muharebe aracı ve hatta savaş uçağı kullanmaya başlayan Wagner’in, savaş deneyimine sahip personeli ile birlikte ciddi bir savaş gücüne sahip olduğu iddia ediliyor.
2022 sonbaharından itibaren gerek Wagner grubuna yakın sosyal medya kanalları gerekse bizzat Prigojin tarafından Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Valeri Gerasimov'a yönelik eleştirilerin dozu giderek artmaya başladı. Eleştirilerin merkezinde cephane ve malzeme yetersizliği, sevk ve idaredeki hatalar ile üst seviye komuta kademelerindeki çözülmeler yer almaktaydı. Özellikle Prigojin, 2023 başından itibaren çok sert ifadelerle Şoygu ve Gerasimov'u suçlayarak, kendilerini yaşanan başarısızlıkların esas failleri olarak gösterdi.
Prigojin’in başlattığı isyanın Voronej ve Rostov’da çatışmalara dönüşmesi ve hatta Wagner unsurlarının Moskova’ya doğru ilerlemeye başlaması durumunda, Rus ordusunun Ukrayna cephesinde çözülmeler başlayabilir. Lojistik, sevk ve idare ile donatım konusunda ciddi zafiyetler yaşanan Rus ordusunda, Prigojin’e desteğin artması durumunda bu çözülme hızlanabilir. Öte yandan isyanın kanlı bir şekilde bastırılması ve çatışmalarda can kayıplarının hızla artması, Rus ordusunu Ukrayna karşısında zafiyete uğratabilir. Putin’in konu ile ilgili devlet televizyonunda konuşma yapmış olması krizin boyutu hakkında ipucu veriyor. Krizin, Putin’in iktidarını tehdit edip etmeyeceğine dair henüz bir yorum yapmak mümkün değil, ancak Kremlin’deki güç dengelerinin temelden sarsıldığını şimdiden söyleyebiliriz.
Kaynak:
Gelişmelerden zamanında haberdar olmak istiyor musunuz? Google News’te KONHABER'e abone olun.
